2017 yılında o dönem çalıştığım televizyon kanalında gece mesaisini bitirmiş çıkarken bir ekran görüntüsü düşmüştü önüme. Resmen canım acımıştı. Şarkıcı Aleyna Tilki’nin “Önceki hali sonraki hali paylaşımı yapmışsınız. Saçma. 16 yaşımda makyaj sıfırdı, artık sadece hafif bir ruj vs. sürebiliyorum. Ve büyüyorum o da var” paylaşımının altına İrfan Can adlı kullanıcı, “Ben 12 yaşında ağır sanayide çalıştım senin yaşını dert ettikleri kadar benim yaşımı dert etmediler boş ver tam gaz devam” yazmıştı.
Ben bu ekran görüntüsünü, “Sonra bir gün bir İrfan çıkar toplumun tüm ikiyüzlülüğünü 140 karakterle anlatır” diyerek paylaştım gece 00.20’de. O günden bugüne 16 binden fazla paylaşıldı, 62 bin beğeni aldı o paylaşımım. Bir şekilde hepimiz suçluyduk, hepimiz de suçumuzu biliyorduk; ben dahil.
Sonra bir gün bir İrfan çıkar toplumun tüm ikiyüzlülügünü 140 karakterle anlatır. pic.twitter.com/Ly7qrLpV9I
— Özgen Aydos (@ozgen_aydos) September 23, 2017
Peki; 2017 yılından 2023 yılına kadar bu konuda değişen herhangi bir şey oldu mu?
Olmadı.
Geçen haftalarda Atatürk’ün fotoğrafıyla müstehcen hareketlerde bulunan 17 yaşındaki A.E.S’yi bağıra bağıra konuştuk. Her yerde manşet oldu. Ünlü isimler bile paylaştı.
17 yaşındaki A.E.S tutuklandı. Atatürk yaşıyor olsaydı bu tutuklamaya ilk o karşı çıkardı. Bunu ben demiyorum bizatihi Atatürk diyor
Peki; 25 Eylül 2023 tarihinde Manisa’da çalıştığı inşaatın beşinci katından düşerek hayatını kaybeden 16 yaşındaki Zekai Dikici’yi kimler konuştu?
Asıl konuşulması gereken Zekai değil miydi?
Nefesimizin yettiği yere kadar Zekai’nin eğitim hakkını, çocuk olma hakkını, yaşama hakkını savunmamız gerekmiyor muydu?
Bir çocuğu 16 yaşında çalışmak zorunda bırakan koşulları sorgulamamız gerekmiyor muydu?
Bir çocuğun neden sadece bir gün okula gidebildiğini yetkililere sormamız gerekmiyor muydu?
Gerekiyordu.
Peki; bizler ne yapıyoruz?
İrfan’ın 140 karakterle anlattığı iki yüzlülüğün içinde yaşıyoruz.
16 yaşındaki Zekai Dikici’nin ölümü münferit bir olay değil. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi’nin (İSİG) 11 Haziran 2023 tarihli raporuna göre son üç buçuk yılda 194 çocuk yaşamını yitirdi. 18 ölümün yaşandığı Adana en çok can kaybının olduğu il olurken Şanlıurfa ve İstanbul geldi.
Yaş grupları dağılımı ise yüzde 30 ile en çok 17 yaş grubunda yaşandı. Tablo 7 yaşındaki çocukların da iş kazasında öldüğünü gösterdi. Aynı raporda 2013 ila 2023 yılları arasında ise en az 888 çocuğun hayatını kaybettiği de yer aldı.
Yukarıda görüldüğü üzere çocuk ölümlerini yazdım. Çocuk işçi ölümlerini yazamadım.
Çünkü çocuktan gelin olmayacağı gibi çocuktan işçi de olamaz.
Ancak emeği sömürülen çocuk olabilir. Ama mevzuata çocuk işçiliği olarak geçmiş.
TÜRK MEVZUATINDA ÇOCUK İŞÇİLİĞİ
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda genel bir düzenleme yapılmış. T.C Anayasası’nın 50. maddesine göre; kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler, kadınlar ile ruhi ve bedeni yetersiz olanlar, çalışma şartları bakımında özel olarak korunurlar.
4857 sayılı iş kanunun 71. maddesine göre;
15 yaşını tamamlamamış çocukların çalışması yasaktır. Ancak 14 yaşını doldurmuş ve ilköğretimini tamamlamış olan çocuklar bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitimine devam edenlerin okullara devam engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler.
Temel eğitimini tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde 7 ve haftada 35 saatten fazla olamaz. Ancak 15 yaşını tamamlamış çocuklar için bu süre günde sekiz haftada 42 saate kadar artırılabilir.
Eğitimine devam eden çocukların çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde 2 saat ve haftada 10 saat olabilir.
Bunun dışında ise kanunda 18 yaşını tamamlamamış işçilerin yer altında ve su altındaki işlerde çalıştırılmaları ve sanayiye ait işlerde gece çalıştırılmaları yasaklanmıştır (4857 iş kanunu 72 ve 73. madde).
Mevzuata göre 16 yaşındaki Zekai Dikici eğitimine devam ettiği için günde en fazla 2 saat çalışmalıydı.
Gerçekte olan neydi?
Zekai sadece bir gün okula gidiyordu ve mesai saati 08.00- 17.30 olarak belirlenmişti.
Zaten kanunun çiğneyen bu çalışma sistemine ek olarak Zekai saat 19.00’da inşaattan düştü. Yani belirlenen mesai saatlerinin de dışında çalıştırılıyordu.
Peki; bu gerçeklik karşısında ne olacak? 36 yıldır bu topraklarda hayatını sürdüren ve 15 yılını medyada geçiren biri olarak biliyorum ki hiçbir şey olmayacak. Belki bir ceza kesilecek firmaya, orada bir yönetici günah keçisi seçilecek, birkaç yıl hapis cezası alacak ve yaşamına devam edecek.
Bir diğer çocuğun ölümüne kadar. O ölüm de öyle yıllar sonra gelmeyecek üstelik.
Bizlerse tam da İrfan’ın dediği gibi ikiyüzlü halimizle çok bilmişlikle konuşup 17 yaşındaki çocuğun suçu üzerinden caka satmaya devam edeceğiz. 16 yaşındaki Zekai’nin adını çoktan unutarak…