tv100.com'dan Ersan Şen'in yazısı
Haziran 2023 Seçimleri ve Erken Seçim Kararı
Anayasanın 77. ve 116. maddelerinde Türkiye Büyük Millet Meclisi ile Cumhurbaşkanının seçimine ilişkin genel çerçeve çizilmiştir. Cumhurbaşkanının adaylık ve seçimine ilişkin Anayasa m.101’de ayrıntılı bir düzenlemeye yer verilmiş, milletvekili seçilme yeterliliği ise Anayasa m.76’da belirtilmiş, Anayasa m.75’de ise TBMM’nin genel oyla seçilen 600 milletvekilinden oluşacağı ifade edilmiştir.
Cumhurbaşkanı adayı olabilmek ve seçilebilmek için yeterlilik şartları Anayasa m.101’de düzenlenmekle birlikte, bir kimsenin en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilmesi öngörülmüştür. 12. Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan ilk kez 2014 yılında seçildikten sonra 2018 yılında tekrar seçildiğinden ve Anayasa değişikliğinde de üçüncü kez seçilebileceğine dair istisnai nitelikte geçici hüküm bulunmadığından, Cumhurbaşkanının erken seçim kararı alması, yani seçimleri yenilemesi ve seçimlerin gününde yapılması halinde tekrar, yani üçüncü kez aday olamayacağı ileri sürülse de, bu konuda düşüncemizin farklı olduğunu, yeni yönetim sisteminde olduğumuzdan ve 12. Cumhurbaşkanı ilk seçilme süresini de tamamlamadığından, tekrar 12. Cumhurbaşkanının aday olup seçilebileceğini söylemiştik. Her ne kadar Anayasa değişikliği ile öngörülen bir geçici madde olmasa da, buna ihtiyaç olmaksızın 12. Cumhurbaşkanının aday olabileceğine ilişkin görüş belirtmiştik. Bu nedenle TBMM’nin erken seçim, yani seçimleri yenileme kararı dışında da seçim yapıldığında, 12. Cumhurbaşkanının tekrar aday olup seçilebilmesi mümkün gözükmektedir. Milletvekilinin yeniden seçilmesinde bir sayı sınırı öngörülmemiştir (Anayasa m.77/2).
TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri 5 yılda bir aynı günde yapılır. Bu prensip; yalnızca Cumhurbaşkanının ilk turda seçilememesi halinde Anayasa m.77/3’e ve m.101/5-6’ya göre yapılacak ikinci oylama ile değişebilir ki, bu durumda teknik olarak TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri ayrı tarihlerde yapılmış olur. Bununla birlikte; seçimler ister erkene alınsın ve isterse zamanında yapılsın her durumda yasama ve yürütme erkleri ile ilgili seçimlerin birlikte yapılması gerekir, ancak burada Cumhurbaşkanının seçilmesi yönünde aranan çoğunluk sağlanamazsa sadece Cumhurbaşkanının seçimi ile ilgili ikinci tura gidilecektir ki, yine burada seçim genel oyla yapılacaktır. Esasen; önce Cumhurbaşkanı seçiminin yapılıp daha sonrasında milletvekili seçimlerine gidilmesi, Cumhurbaşkanı ile Meclis arasında uyumun sağlanması bakımından tercih de edilebilirdi, fakat Anayasa koyucu seçimler ile ilgili tercihini beş yılda bir aynı gün yapılması yönünde kullanmıştır.
“Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanı seçimlerinin yenilenmesi” başlıklı Anayasanın 116. maddesine göre; “Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bu halde Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.
Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.
Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir.
Seçimlerinin birlikte yenilenmesine karar verilen Meclisin ve Cumhurbaşkanının yetki ve görevleri, yeni Meclisin ve Cumhurbaşkanının göreve başlamasına kadar devam eder.
Bu şekilde seçilen Meclis ve Cumhurbaşkanının görev süreleri de beş yıldır”.
Her ne kadar 116. maddenin başlığı seçimlerin yenilenmesi olsa da, süresinden önce yapılan her seçim erken seçim olarak tanımlanmalıdır.
Erken seçim kararı alabilmenin nasıl mümkün olabileceği Anayasanın 116. maddesinin ilk iki fıkrasında gösterilmiş ve sadece Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, mevcut Cumhurbaşkanının bir defa daha aday olabileceği ifade edilmiştir.
Yeri gelmişken belirtmeliyiz ki; savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılması imkansız olursa, TBMM tarafından seçimlerin bir yıl geri bırakılmasına karar verilebilir ki, geri bırakma sebebi ortadan kalkmışsa Meclis tarafından ertelemeye son verilir ve başka hiçbir neden de TBMM ve Cumhurbaşkanı seçimlerinin yapılmasını engelleyemez ve erteleyemez. Anayasa seçimlerin nasıl geri bırakılabileceğine dair iki kriter belirlemiştir; birincisi, savaş sebebiyle seçim imkansızlığının ortaya çıkması (savaşa rağmen seçim yapılabilecekse sorun olmaz), ikincisi ise, Meclisin seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına karar vermesidir.
Seçimlerin vaktinden önce nasıl yenilenebileceği ve erken seçim kararının alınabileceği Anayasa m.116’da gösterilmiştir. Aşağıda yer vereceğimiz yasal düzenlemelerde belirlenen sürelerden önce yapılacak seçimler, isterse süresinden bir hafta önce yapılsın, seçimlerin yenilenmesi/erken seçim adını alır ki, bunun için Anayasanın 116. maddesi işletilmelidir. Seçimlere ilişkin kanunlarda değişikliğe gidilmeden ve bunun için en az bir yıl beklenmeden TBMM ve Yüksek Seçim Kurulu (YSK) bu konuda farklı hiçbir karar alamaz ve tasarrufta bulunamaz. Elbette bunun istisnası, Anayasa m.116’dır.
2839 sayılı Milletvekili Seçim Kanunu’nun “Seçim dönemi, seçimin başlangıcı ve seçim günü:” başlıklı 6. maddesinin ilk iki fıkrasına göre; “Türkiye Büyük Millet Meclisinin seçimleri beş yılda bir Cumhurbaşkanı seçimi ile birlikte aynı gün yapılır.
Bir önceki seçimin yapıldığı tarihten itibaren beş yılın dolmasından önceki son Pazar günü oy verilir. Oy verme gününden geriye doğru hesaplanacak altmış günlük sürenin ilk günü seçimin başlangıç tarihidir”.
2839 sayılı Kanunun 6. maddesinin 2. fıkrası uyarınca, milletvekili genel seçimleri 18 Haziran 2023 Pazar günü yapılmalıdır. Bu tarihten önce yapılacak her seçim erken seçim olarak adlandırılacağından, Anayasa m.116’nın tatbikine ihtiyaç duyulacaktır.
6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nun “Seçim dönemi, seçim döneminin başlangıcı ve seçimlerin tamamlanması” başlıklı 3. maddesinin 3. fıkrasına göre; “Cumhurbaşkanı ve Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev sürelerinin dolmasından önceki son Pazar günü oy verme günüdür. Görev süresi, birlikte yapılan bir önceki seçim tarihi esas alınarak belirlenir. Oy verme gününden geriye doğru hesaplanacak altmış günlük sürenin ilk günü seçimin başlangıç tarihidir”.
6271 sayılı Kanunun 3. maddesinin 3. fıkrası uyarınca, Cumhurbaşkanı seçimi 18 Haziran 2023 Pazar günü yapılmalıdır. Bu tarihten önce yapılacak her seçim erken seçim olarak adlandırılacağından, Anayasa m.116’nın tatbikine ihtiyaç duyulacaktır.
Sonuç olarak; beşinci yılın sonunda aynı günde birlikte yapılacak Milletvekili ve Cumhurbaşkanı seçimlerinin günü 18 Haziran 2023 Pazar günü olup, eğer bu seçimlerin 11 Haziran 2023 Pazar günü yapılması dahi düşünülmekte ise, bunun yolu yalnızca Anayasa m.116’dan geçer. Buna göre; en az 360 milletvekilinin veya Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesi, yani erken seçim kararı vermesi gerekir. Ancak bu halde seçimler yenilenebilir, yani erkene alınabilir.