12 Eylül askeri darbesinden sonra yakın tarihin en vahşi devlet terörünün uygulandığı Diyarbakır 5 Nolu Cezaevi’nde yaşananları gözler önüne seren '5 Nolu Cezaevi:1980-84' isimli belgeselin DVD'si darbenin 33'üncü yıldönümünde yani 12 Eylül 2013'te çıkacak. Tutukluların çoğunun Kürt olduğu bu cezaevinde devlet tarafından uygulanan işkenceleri ve Kürtleri Türkleştirme politikalarını konu alan filmin DVD'sinde Kürtçe, Almanca, Fransızca ve İngilizce olmak üzere dört ayrı altyazı seçeneği de olacak. 46. Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde, 42.SIYAD Ödülleri'nde ve 21. Ankara Film Festivali'nde 'en iyi belgesel ödülü'ne layık görülen film, yakın tarihte olup biteni anlamak ve yaşanan insan hakları ihlalleri ile yüzleşmek için bir fırsat sunuyor.
55 tanığın ağzından
Yönetmenliğini Çayan Demirel'in, yapımcılığını Surela Film'in
üstlendiği 97 dakikalık filmde dönemin yetkililerinin "askeri
okul", tutuklularınsa "vahşet" olarak nitelendirdiği cezaevinin
hikayesi, sistematik işkencelere ve Türkleştirme politikalarına
tanıklık eden 55 kişinin ağzından aktarılıyor. 1980-84 yılları
arasında 32 kişinin işkence sonucu hayatını kaybettiği Diyarbakır
Cezaevi'nde yaşananları anlatanlar arasında Ahmet Türk, Sakine
Cansız, Paşa Uzun, Nuran Maraşlı, Feridun Yazar, Nurettin Yılmaz,
Tarık Ziya Ekinci, Recep Maraşlı, Ümit Kardaş gibi isimler
bulunuyor.
Sakine Cansız'dan Ahmet Türk'e
Filmde 09 Ocak 2013'te, Paris’te bulunan Kürdistan Enformasyon
Bürosu'na yapılan saldırı sonucu öldürülen Sakine Cansız'ın
röportajları da yer alıyor. 5 Nolu Cezaevi'nde kadın koğuşundan
sorumlu olan ve PKK'nın kurucularından Sakine Cansız, kurulduğu
günden bu yana örgütte faaliyet gösteren 5 kişiden birisiydi.
Ayrıca PKK'nın kurucuları arasında yer alıp örgütte faaliyetlerini
sürdüren tek kadındı. Politik aktivist ve feminist Cansız, uzun
yıllar kaldığı 5 Nolu Cezaevi'nden 1991 yılında çıktıktan sonra
yeniden PKK'ya katılmış örgütün Avrupa sorumlularından biri olarak
görev almıştı.
Kendini yakanların eylemi: Dörtler
Filmde yer alan önemli bir başka ayrıntı da 12 Eylül askeri darbesi
döneminde 5 Nolu Cezaevi’nde uygulanan işkenceleri protesto etmek
amacıyla bedenlerini ateşe verenlerin gerçekleştirdiği Dörtler
Eylemi. 18 Mayıs 1982'de, Diyarbakır Cezaevi'nde kendilerini yakan
ve tarihe 'Dörtler' olarak geçen Ferhat Kurtay, Necmi Öner, Mahmut
Zengin ve Eşref Anyık'ın hikayesi ise belgeselde geceye bizzat
tanıklık edenlerin ağzından aktarılıyor. Bu tanıklar arasında 2009
yılında yedi kurşunla öldürülen Selim Dindar da yer alıyor.
Diyarbakır'da cehennemi gördüğünü söyleyen Dindar yaşadıklarını
Radikal ve Habertürk'e anlatmış "Bir daha dünyaya gelseydim asla
Kürt olmak istemezdim. Kürt’ün kaderi cezaevi, dayak, işkence ve
ölüm mü? Diyarbakır Cezaevi’nden konuşulduğunda hayattan kopuyorum,
içimdeki frene basamıyorum ve herkesin önünde hüngür hüngür
ağlıyorum" demişti.
Almanyalı turist de işkence gördü
İnsanların çırılçıplak soyulup coplandığı, lağım suyu içirildiği,
fare, kusmuk yedirildiği, kafalarının lağıma sokulduğu, copla
tecavüz edildiği, dişlerinin söküldüğü cezaevinde kalan Ahmet Türk,
Sakine Cansız, Paşa Uzun, Nuran Maraşlı gibi tutuklular arasında
bir de Alman turist rehberi bulunuyordu. ASALA militanı olduğu
gerekçesiyle tutuklanıp ağır işkenceye maruz kalan Ralph Raymond
Braun ise 5 Nolu'da yaklaşık 9 ay kaldığını, “emret komitanım”
demeyi unutmadığını, diğerleri kadar ağır işkence görmemiş olsa da
hala askeri marş duyduğunda psikolojisinin bozulduğunu
anlatıyor.
Bu güne kadar yurtiçinde ve yurtdışında pek çok festivalde, özel etkinliklerde, kent gösterimlerinde seyirciyle buluşan ve yoğun ilgi gören film aynı zamanda üniversitelerde verilen tarih ve sinema derslerinde akademisyenler tarafından öğrencilere izlettiriliyor. Başta ABD, Kanada, Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda olmak üzere çok sayıda ülkeden gösterim çağrısı alan 5 Nolu Cezaevi, çok dilli DVD'si sayesinde de farklı kesimlerden genel izleyiciler için ulaşılabilir olacak.
Yönetmenliğini Çayan Demirel'in yapımcılığını ise Ayşe Çetinbaş'ın yaptığı belgeselin fragmanı:
5 NO'LU CEZAEVİ: 1980-84 Fragman from surela film on Vimeo.