Kamu görevlileri ve emekliler, Temmuz 2024'te beklenmedik bir maaşla karşılaşabilir.
Sosyal Politika Uzmanı Prof. Dr. Aziz Çelik, BirGün'de köşesinde, "2024 ve 2025’te memurların birikimli maaş kaybı 72 bin TL’yi aşabilir. Hatalı toplu sözleşme hükmü (Hakem Kurulu kararı) nedeniyle memurlar ve memur emeklileri için Temmuz 2024 ve sonraki üç aylık dönemlerde resmi enflasyonun bile altında kalma tehlikesi var" uyarısında bulundu.
Çelik'in yazısının ilgili kısmı şöyle:
"Ocak 2024’te yüzde 37,57’lik altı aylık resmi enflasyona karşılık önceki dönem enflasyon farkıyla birlikte yüzde 49,25 zam alan kamu görevlileri (memurlar) ve memur emeklileri 2024 Temmuz, 2025 Ocak ve 2025 Temmuz dönemlerinde resmi enflasyondan daha düşük artış ve büyük kayıp bekliyor.
TOPLU SÖZLEŞMENİN GARABETİ
Yıllardır toplu sözleşmelerde yer alan ve Memur-Sen’in itiraz etmediği enflasyon farkına ilişkin hüküm enflasyon ile toplu sözleşme zammının mahsup edilmesini öngörüyor. Enflasyonun dönem başında alınan toplu sözleşme zammından yüksek çıkması durumunda zam enflasyondan düşülerek enflasyon farkı bulunuyor. Bu hüküm enflasyon oranının toplu sözleşmede bağıtlanan zam oranından düşük veya aynı olduğu dönemlerde resmi enflasyona göre önemli bir kayba yol açmıyordu. Dahası enflasyonun arttığı son yıllarda seçimlerin de etkisiyle hükümet kanuni düzenleme yoluyla sözleme hükmünün getirdiği kaybı kısmen ortadan kaldırıyordu.
Ancak 31 Mart seçimleri sonrasında dört yıl boyunca seçim olmaması ve uygulanan sıkı maliye politikası nedeniyle toplu sözleşmeye yama yapılması pek olası değil. Dolayısıyla Temmuz 2024’te milyonlarca kamu görevlisi ve onların emeklileri büyük şok yaşayabilir.
Bilindiği gibi Ocak 2024’te memur ve memur emeklileri için toplu sözleşme gereği yüzde 49,25 zam söz konusu olurken işçi ve Bağ-Kur emeklileri için yasa gereği son altı ayın enflasyonu olan yüzde 37,6 oranında zam gündeme gelmiş ve bu durum tepkilere yol açmıştı. Bunun üzerine Hükümet işçi ve Bağ-Kur emeklilerine önce 5 puan ilave etmiş, tepkiler dinmeyince yüzde 49,25’e tamamlamıştı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan işçi ve Bağ-Kur emekli emekli aylıkları ile ilgili gelen eleştirileri yanıtlarken ve yüzde 5’lik ilave artışı duyururken (16.01.2024) şöyle ilginç ve kritik bir cümle kurmuştu: 'Yılın ikinci yarısındaki maaş artışlarında memur emeklileri enflasyon farkını alırken SSK ve BAĞKUR emeklileri enflasyonun tamamını alacaklar.'
Memur ve memur emeklilerinin Temmuz 2024 ve sonraki dönemlerde yaşayacağı şok bu cümlenin arka planında yatıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan memurları ve memur emeklilerini ilgilendiren 7. dönem toplu sözleşmesinde yer alan enflasyon farkıyla ilgili hükmü hatırlatmış ve “merak etmeyin Temmuz’da işçi ve Bağ-Kur emeklileri memur emeklilerinden daha fazla zam alacak aradaki fark kapanacak” demeye getirmişti. İşte meselenin püf noktası Cumhurbaşkanının hatırlattığı bu düzenlemedir.
İNCE HESAP!
Memur-Sen konfederasyonu ve Kamu Görevlileri Hakem Heyeti ile Hükümetin ortak ürünü olan 7. dönem toplu sözleşmesindeki acayip zam düzenlemeleri nedeniyle Temmuz 2024, Ocak 2025 ve Temmuz 2025 dönemlerinde memurlar ve memur emeklileri resmi enflasyonun altında zam alacaklar ve toplam birikimli kayıpları 72 bin TL’yi aşacak.
Önce 7. Dönem toplu sözleşmede yer alan “Enflasyon farkı” ödemesi başlıklı maddeye bakalım. Maddenin Temmuz 2024 dönemine ilişkin bölümü şöyle:
“MADDE 7- (l) Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan 2003-100 Temel Yıllı Tüketici Fiyatları Endeksinin;
b) 2024 yılı Haziran ayı endeksinin 2023 yılı Aralık ayı endeksine göre altı aylık değişim oranının 4 üncü maddenin birinci fıkrasında 2024 yılının birinci altı aylık dönemi için öngörülen yüzde 15 oranını,
aşması halinde, 4 üncü maddenin birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü fıkralarında yer alan katsayılar, sözleşme ücreti artış oranları ve ücret tavanları ile 6 ncı maddede yer alan ortalama ücret toplamı üst sınırı, söz konusu altı aylık dönemlere ilişkin enflasyon rakamının ilan edildiği ayın 1 'inden geçerli olmak üzere aşan kısım kadar artırılır.”
Diğer dönemler için de benzer düzenleme söz konusu. Sözleşmenin bu maddesi nasıl uygulanacak ve bu işlem nasıl yapılacak? Anlatayım.
7. dönem toplu sözleşmesinin 4. maddesine göre göre memur ve memur emeklilerine öngörülen zamlar şöyledir:
• 2024 ilk 6 ayında yüzde 15
• 2024 2. altı ayında yüzde 10
• 2025 ilk altı ayında yüzde 6
• 2025 2. altı ayında yüzde 5
Yukarıda 7. maddede anlatıldığı gibi geçmiş altı ayın TÜFE oranı (resmi enflasyon) öngörülen bu artışlardan fazla olursa aradaki fark memur maaşlarına ve memur emekli aylıklarına eklenecek. Toplu sözleşmenin 4. maddesine göre 7. maddedeki durum ortaya çıkarsa Hazine ve Maliye Bakanlığı zam oranlarını enflasyon farkını yansıtacak şekilde belirler ve duyurur. Hazine ve Maliye Bakanlığı yıllardır yayımladığı Mali ve Sosyal Haklara İlişkin Genelgeler ile enflasyon farkını uyguluyor.
Örneğin 2024 Ocak zammı şöyle hesaplandı: 137,57/106*115=149,25 (yüzde 49,25 artış).Bu formülün izahı şöyledir: Temmuz 2023-Aralık 2023 arası resmi enflasyon 100’den 137,57’ye çıktı. Maaşlara ise Temmuz 2023’te yüzde 6 toplu sözleşme zammı yapılmıştı. Maaşlar toplu sözleşme zammıyla 100’den 106’ya çıkmıştı.
Böylece 137,57/106 işlemi ile yüzde 29,78 oranında enflasyon farkı bulundu. Bu farka Ocak 2024 toplu sözleşmede yer alan oranda (yüzde 15) artış yapıldı ve toplam artış yüzde 49,25 oldu.
KAYIP 72 BİN TL’Yİ AŞACAK!
Yüksek enflasyon dönemlerinde toplu sözleşme zam formülü hayati öneme sahip. 7. dönem toplu sözleşmesinde öngörülen zam formülüne göre toplu sözleşme zamları (enflasyonun yüksek çıkması durumunda) enflasyondan düşülüyor. Öte yandan her altı ayda bir toplu sözleşme zam oranı da kademeli olarak düşüyor (yüzde 15, yüzde 10, yüzde 6, yüzde 5 gibi). Böylece bir önceki altı aylık dönemde uygulanan toplu sözleşme zam oranı (daha yüksek bir oran) geçen 6 ayın resmi enflasyonundan düşülüyor.
Bu modele göre Temmuz 2024’te memur ve memur emeklilerinin olası zamları ne olabilir?
2024’ün ilk altı ayının resmi enflasyonu yüzde 25 olursa (sadece ocak ve şubat ayı toplamı 11,54 oldu) hesaplama şu şekilde olacak: (Son 6 ayın TÜFE endeksi/son 6 ayın toplu sözleşme zammı endeksi*Temmuz 2024 toplu sözleşme zammı). Formülün uygulaması şöyle: 125/115*110=119,56 (yüzde 19,56). Enflasyonun yüzde 25 olması durumunda Ocak 2024’te yapılan yüzde 15 zam bundan düşülecek ve yüzde 10 Temmuz 2024 zammı eklenecek. Oranlara 100 eklenmesinin nedeni artışla birlikte gelinen toplam seviyenin yani endeksin bulunmasıdır. Örneğin yüzde 25 enflasyon endeks olarak 125’tir.
Böylece Temmuz 2024’te memurlar ve memur emeklileri resmi enflasyonun (yüzde 25-yüzde 19,56) 5,44 puan altında zam alacaklar. Bu düşüş sonraki altı aylık dönemlerde de devam edecek. 7. dönem toplu sözleşmesinin kalan üç dönemi boyunca (2024-2025) memurlar ve memur emeklileri resmi enflasyonun altında zam almış olacak (Tablo).
Kamu görevlilerinin 2024 ve 2025 birikimli kayıpları yaklaşık 72 bin TL olacak. Nasıl mı? İşte böyle: Cumhurbaşkanlığı Strateji Bütçe Başkanlığı (SBB) verilerine göre Ocak 2024 ortalama memur maaşı 37 bin 332 TL’dir. Eğer bu maaş sadece tahmini resmi enflasyona oranında artarsa 2025 Temmuz ayında 64 bin 398 TL olacaktı. Ancak toplu sözleşmedeki hatalı hüküm nedeniyle 7. dönem sonunda ortalama maaş 58 bin 779 TL’de kalacak. Sadece 2024 yılı Temmuz-Aralık kaybı 12 bin 185 TL olurken birikimli kayıp üç dönem sonunda 72 bin 301 TL olacak (Ayrıntılar tabloda).
Üç dönemin toplam kaybı ise bugünkü fiyatlarla 280 milyar TL’den fazla olacak. Hatalı toplu sözleşmesi hükmü nedeniyle kamu görevlilerinin hak ettiği 280 milyardan fazla para Hazine’ye kalacak! Benzer bir kayıp memur emeklileri için de söz konusu olacak. Dahası memur maaşları ile memur emekli aylıkları arasındaki fark daha da açılacak.
Kaynak ve açıklama: 7. dönem toplu sözleşme zamları esas alındı. Ocak 2024 ortalama memur maaşı Cumhurbaşkanlığı SBB verisidir. 2024 ve 2025 enflasyon oranları tahminidir. Birikimli maaş kaybı önceki dönem kayıplarının eklenmesiyle bulundu.
Oysa olması gereken toplu sözleşme zammının geçmiş enflasyon üzerine eklenmesiydi. Böyle olsaydı Temmuz 2024’te 6 aylık resmi enflasyon yüzde 25 olduğunda memur ve memur emeklisi zammı yüzde 35 olurdu. Böylece memurlar ve emeklileri refah payı almış olurdu. Şimdi refah payı bir yana resmi enflasyonun altında kalacaklar! Nasıl toplu sözleşme ama!
7. dönem toplu sözleşmesinde ciddi bir tuzak var. Memurlar ve memur emeklileri Temmuz 2024’ten itibaren bu gerçekle yüzleşecekler. Bu durum yüksek enflasyon dönemlerinde toplu sözleşme zamlarının nasıl formüle edilmesi gerektiğini bilmeyen ve bu konuda mücadele etmeyen yetkili ama iş bilmez konfederasyon Memur-Sen ile Kamu Görevlileri Hakem Heyeti ve Hükümetin memurlara ve memur emeklilerine armağanıdır!
Anayasa Mahkemesinin memurların bir bölümüne verilmediği için ayrımcı bularak iptal ettiği toplu sözleşme ikramiyesinden kaynaklı 345 TL kayıp için yaygara koparan, hükümeti ve TBMM’yi göreve çağırmak yerine AYM ve CHP’yi suçlayan ve kendi sebep olduğu bu durum için CHP önünde eylem yapan Memur-Sen memurları ve memur emeklilerini bekleyen büyük kayıp karşısında ise susuyor! Bakalım Memur-Sen iktidar partisinin önüne gitmeye cesaret edebilecek mi?
Ben şimdiden, seçim öncesinde uyarayım. Bakarsınız yetkili sendikanın veya Maliye ve Çalışma bakanlıklarının yetkilileri çıkar beni yalanlar, hata yaptığımı söylerler. Umarım öyle olur! Ancak özellikle Memur-sen seçim öncesi suskunluğunu bozacak ve hükümeti uyarmaya cesaret edecek mi? Merakla bekliyorum! Kendi sebep olduğu 345 TL’lik kayıp için yanlış adreste kıyameti kopartan Memur-Sen, bakalım 70 bin lirayı aşma ihtimali olan bu kayıp için ne yapacak?"