Okullardaki tiyatro kulüplerine telif darbesi

20. yüzyılın en etkili Alman şairi, oyun yazarı ve tiyatro yönetmenlerinden Bertol Brecht'in başyapıtlarından Sezuan'ın İyi İnsanı Shen Te’nin, fahişeliği bırakıp iyi insan olma çabası bu sefer telif korumasına takıldı.

Bertolt Brecht’in telif haklarını koruyan Almanya’daki “Suhrkamp Verlag” firması, oyunu sahneleyen Boğaziçi Üniversitesi Oyuncuları (BÜO) grubunu uyararak temsilin durdurulmadığı takdirde yasal yollara başvuracaklarını bildirdi.

Bütün okullardaki tiyatro kulüplerini yakından ilgilendiren olayı Boğaziçi Üniversitesi Oyuncuları grubundan Tülin Ebcioğlu şöyle anlattı:

“Boğaziçi Üniversitesi Oyuncuları’nın 2011-2012 eğitim prodüksiyonu olan Bertolt Brecht’in Sezuan’ın İyi İnsanı oyununu TAKSAV 17. Uluslararası Ankara Tiyatro Festivali’nde sergilemek için hazırlandık. Oyuna üç hafta kala, biletlerinin yarısından fazlası satılmışken telefonla telif hakları talebi geldi. Rektörlüğü gönderilen yazıda ise, temsili yapılacak tiyatro oyununun yazarı olan Bertolt Brecht’in telif haklarını koruyan Almanya’daki “Suhrkamp Verlag” firmasının Türkiye temsilcisi olduklarını, oyunun oynanmasının 5846 sayılı Telif Yasasına aykırı olduğunu, temsilin durdurulmadığı takdirde yasal yollara başvurulacağını belirtiyordu. Suhrkamp Verlag firmasıyla yaptığımız görüşmede Almanya’da amatör ya da profesyonel tiyatroların fark gözetilmeksizin telif uygulamasına tabii olduğu söylendi. Rektörlük, mahkemelik olmak istemediğinden ve TAKSAV festivalinde oyunun sergilenebilmesi için telif ücretini ödedi. Önce 450 TL+KDV, oyunun oynanmasından sonra da 150 Euro ödeme yapıldı.”

Yıldız Teknik'in de başına geldi

Benzer bir olay, 1982 yılında kurulan ve otuz yılda onlarca farklı oyun sergileyen Yıldız Teknik Üniversitesi’nde yaşandı. Peter Shaffer'ın Karanlıkta Komedi adlı oyunu ile 1. İzmir Uluslararası Tiyatro Festivali'ne başvuran Yıldız Teknik Oyuncuları (YUO), 15 Aralık 2012’de oyununu sergilemek üzere festivalden kabul aldı. "Üniversite Tiyatroları" adlı başlık altında oyun duyuruldu. Ancak; turneden 3 gün önce, oyunun telif haklarını elinde bulunduran ajanstan izin alınmadığı için oyunu oynayamayacakları yönünde bir telefon aldılar. Oyunun ücretsiz sergilendiğini bildirmelerine rağmen ajans, festivalin bilet sattığını ve telif ödenmesinin zorunlu olduğunu bildirdi.

Festival yönetimiyle iletişime geçen öğrenciler, bu oyun için kendilerine herhangi bir ödeme yapılmayacağını belgeleyerek ajansa faks çekti. 1 gün sonra ajanstan arayarak festival yönetimiyle görüştüklerini, oyunu ücretsiz oynayabilecekleri bildirildi.

Telif yasamız değiştirilmeli

Telif hakları uzmanı Av. Dr. Cahit Suluk, okullardaki tiyatro kulüplerine telif darbesi olarak nitelendirilen gelişmeleri şöyle değerlendirdi:

“Yürürlükteki telif yasamız gereği telif hakkı sahibi, haklı ve para talep  edebilir. Zira yapılan temsil eğitim ve öğretim amacı taşımıyor. Buna karşılık konservatuvar öğrencileri böyle bir temsili gerçekleştirselerdi para talep edilemezdi. Meğer ki, temsilde kar amacı güdülmesin.

Somut olayda bilet kesildiği için konservatuvar da olsaydı yine para talep edilebilecekti. Yasal durum bu. Ancak telif yasamızda bir değişikliğe gidilerek üniversite ve okulların bünyelerinde faaliyet gösteren amatör tiyatro grupları, teliften muaf tutulabilir. 

Diğer yandan somut olayda ajans, para talep edemez. Çünkü yasa koyucu telif hakkı sahibine bu yetkiyi veriyor. Telif hakkı sahibi, bu hakkı ya kendisi talep edebilir ya da meslek birlikleri üzerinden isteyebilir. Sözkonusu ajans, bir meslek birliği gibi hareket ederek para isteyemez. Anayasa Mahkemesi’nin 2010 yılındaki iptal kararından önce telif hakkı sahibi, şahsen de bu hakkı takip edemiyordu. Yani muhakkak bir meslek birliği üzerinden bu hak tahsil edilmeliydi. Ancak iptal kararından sonra şahsen de hak sahibi bu hakkını takip edebilir. Öğrencilerden para talep eden ajans, telif hakkının sahibi değildir. Sadece Türkiye’de temsile yetkili kılınmıştır. Böyle bir temsil yetkisi, meslek birliklerinin tekelindedir. Başka bir vakıf, dernek, şirket vb. kuruluş bu tahsilatı yapamaz. Meslek birliklerinin kuruluş amacı da budur zaten”.