Ertuğrul Özkök: Eşek yılında doğsaydım acaba adım ne olurdu?

PAZAR MEKTUBU/ERTUĞRUL ÖZKÖK

EŞEK YILINDA DOĞSAYDIM ACABA ADIM NE OLURDU?

Bu Pazar sabahı belki size tuhaf  gelecek bir soru…

Ama sormamın bir nedeni var.

Şuradan başlayayım.

Doğduğum yıldan çok memnun değilim.

Bir Müslüman için hiç de güzel bir yıl değil.

Çünkü Çin takvimine göre “Domuz” yılında doğdum.

Daha şanslı olsaydım, Cumhurbaşkanı Erdoğan gibi “At” yılında doğabilirdim.

BU YIL EŞEK YILI OLDU GALİBA BAKSANIZA OSCAR’DA BİLE

Hiç olmazsa “Eşek” yılında doğabilirdim.

Ne yazık ki Çin takviminde bile “Eşek” yılı yok…

Yine de soruyu sormamın nedeni bu değil.

Ancak 2023 bir anlamda “Eşek” yılı oldu.

Çok sevdiğim Polonyalı yönetmen Jerzy Skolimowski’nin “EO” adlı filmi Oscar’a aday gösterildi.

EO, çok kötü muamelelere maruz kalan bir sirk eşeğinin yol hikayesini anlatıyor.

LATİNCE DE  ‘ASİNİNE’ SÖZCÜĞÜNÜN ANLAMI

Tarih boyunca çok haksızlığa uğramış, ezik bir hayvandır eşek.

Mesela Latincede “Aptal” anlamında kullanılan “Asinine” kelimesi resmen eşek kelimesinden üretilmiştir.

Bizde “Eşşek kafalı” deyiminin anlamı da bundan farklı değil.

“Eşşek oğlu eşek” ifadesinin insana pek saygı getirdiği söylenemez.

“Eşşek kadar aklın olsa” deyimi ise insanın zeka seviyesini gösteren IQ bakımından pek övünülecek bir mertebenin ifadesi değildir.

OYSA KURAN’DA BEŞ AYRI YERDE ADI GEÇEN HAYVAN

Oysa tarih boyunca insanın çok işine yarayan meşakkatli işlere koşulan bir hayvandır.

İnsanın hareket imkanının bulunmadığı dönemlerde onun taşımadaki hareket kabiliyetini sağlayan en önemli canlıdır.

İnanç tarihinin en önemli hayvanlarından biridir.

Kutsal kitaplarda adı geçer.

Mesela Hazreti İsa Kudüs’e eşek sırtında girmiştir.

Kuran’da 5 ayrı yerde adı geçer…

EŞEĞİN ALIN YAZISI, NUH’UN GEMİSİNDE YAZILMAYA BAŞLADI

Kadere bakın ki, eşeğin makus talihi de inanç tarihi ile başlamıştır.

Buna göre Hazreti Nuh gemisine bir de eşek alır.

Ne var ki, şeytanı Nuh’un gemisine bu eşek sokmuştur.

Şeytan gizlice gemiye girmek için eşeğin kuyruğuna yapışır. Fakat bunu anlayan eşek, kapıdan adımını atmamakta ısrar eder.

Bunu gören Nuh Peygamber “Yürü ya Melun” deyince eşek içeri girmek zorunda kalır ve onun sayesinde şeytan da gemiye girmiş olur.

Ancak şimdi eşeğin makus talihinin kırılacağına, itibarının iade edileceğine dair işaretler gelmeye başladı.

Şimdi eşeğin tarihi yeniden yazılıyor

207 MODERN VE  31 KADİM EŞEĞİN DNA’SI HANGİ GERÇEĞİ SÖYLÜYOR

 Önce bilimsel çalışmalardan başlayalım.

Geçen yıl sonunda, 8 Eylül 2022 günü “Science” dergisi, eşeğin genetik kökenleri ile ilgili bugüne kadar yapılmış en geniş kapsamlı araştırmayı yayınladı.

Fransa’da “Toulouse Antropobiyoloji ve Genetik Bilimleri Merkezi” öğretim üyesi Dr. Ludovic Orlando ve 3 diğer bilim insanı tarafından yapılan bu çalışmaya dünyanın çeşitli ülkelerinden 37 laboratuvar katıldı.

Modern döneme ait 31 ülkeden 207 eşeğin DNA’ları incelendi.

Ayrıca 4.500 yıl öncesine kadar uzanan bir sürede yaşamış 31 erken dönem eşeğin kemiklerinin DNA’ları da incelendi.

MEĞER O İTİBARLI AT’TAN 3 BİN YIL ÖNCE AİLEMİZE KATILMIŞ

Ortaya çıkan gerçek şu..

Bugüne kadar taşıma işinde kullanılmak  üzere evcilleştirilen ilk eşeğin Kahire yakınlarındaki El Omari bölgesinde yaşadığı sanılıyordu.

Oysa ilk eşek ondan 400 yıl önce, yani MÖ 5000 yılında  Afrika’da evcilleştirilmiş.

Evcilleştirildiği yer de bugünkü Kenya.

Bunun anlamı şu:

Eşek, hepimizin gözünde çok daha itibarlı bir yere sahip olan attan 3 bin yıl önce ailemize katılarak insanoğluna yardım etmeye başlamış.

O nedenle hiç olmazsa yaşına ve kıdemine hürmet edelim yahu…

EŞEĞİN EN BÜYÜK DEZAVANTAJI NE OLDU BİLİYOR MUSUNUZ? 

Ancak eşeğin, sonradan gelen ata göre çok büyük bir dezavantajı vardı.

Barışsever bir hayvandı eşek…

Savaşmayı bilmiyordu.

Ondan 3 bin sonra evimize gelen at, savaşlardaki büyük hizmeti ile bir anda eşeği ahırdan dışarı atar.

Artık atın ikbal günleri başlamıştır.

Savaştaki kahramanlığına bir de spor ve yarış konusu girince…

Eşeğin itibar aleminden sürgün yılları başlar.

Hala hele savaşlara yük taşıma işine bir de katır katılınca…Hele hele tekerlekli araçlar da gelişince…

Güzel gözlü eşek küçük köy yollarında kendisi gibi ezilen bir başka canlı türü olan kadınların en yakın yardımcısı haline gelir.

Artık soframızdaki yeri, Nazım Hikmet’in şiirindeki gibi,  “Öküzlerden sonra gelen kadınlarımızdan” sonra olacaktı.

MAZLUM EŞEĞİN TÜRKİYE’DEKİ MAKUS TALİHİ BARIŞ MANÇO İLE DEĞİŞİYOR

Peki Hayvan haklarının artık İran gibi ülkelerde bile yükselmeye başladığı bir dönemde eşeğin makus talihi hiç kırılamayacak mı?

Öyle sanıyorum ki, o günler artık geliyor.

Türkiye’de bunun başlangıcı 1981 yılında Barış Manço’nun “Arkadaşım Eşek” şarkısı oldu dilebilir miyiz?

Popüler Kültür açısından niye demeyelim ki…

Dünyada başka hangi ülkede bu kadar güzel, bu kadar sempatik ve çocuklara eşeği bu kadar güzel anlatan bir şarkı yazıldı…

Eşeğin rehabilitasyonunda, 2002 yılında gösterime giren “Şrek” filminin de özel bir yeri var.

Nitekim, Hürriyet Gazetesinin genel yayın yönetmeni olarak büyükçe bir yazımı bu güzel eşeğe ayırmıştım.

Gelişmeleri erkenden fark eden biri olduğumu o gün bir kere daha ispat etmişim demek ki…

EŞEĞİN SEMPATİ TARİHİNDE DÖNÜM NOKTASI: ÜÇ ÜNLÜNÜN SIPALARI

Türkiye’deki eşeklerin sempati tarihine devam edelim.

2020 yılı Türkiye’de eşekler açısından çok önemli bir kazanım yılıydı.

Çünkü o yıl üste üste 3 çok tanınmış insan birer sıpayı evlat edindiler.

Bu gelişme Cem-Ümit Boyner ve Sezen Aksu ile başladı; Başak Dizer ve Kıvanç Tatlıtuğ ile devam etti.

Böylece üç sempatik eşek yavrusu kendilerine birer ev buldu.

Ancak eşek hakları açısından gidilecek önemli bir mesafe var.

Soru şu:

Bir sıpayı evlat edinebilirsiniz ama bir sıpanın adını evladınıza verebilir misiniz?

HAZRETİ MUHAMMED’İN ATININ ADINI BİLİYORUZ,YA EŞEĞİNİN ADI NE?

Soruyu sormamın bir nedeni var elbet.

Yukarda sözünü etmiştim.

Kur’an’da 5 ayrı yerde eşeklerin adı geçiyor.

Hazreti İsa’nın eşeğinin adı “Lokael’di.”   Türkçe’de “Üçüncü Eşek” olarak bilinir.

Hazreti Muhammed’in de bir eşeği vardı.

Adı “Ya’fur’du…”

Peygamber Efendimizin  iki savaşa  eşeğin sırtında gittiği yazılır.

Ne varki tarihte her olayda olduğu gibi zavallı eşek inanç kitaplarında bile atın altında ezilmiştir.

Hasreti Muhammed’in en ünlü atının adı Burak’tı.

Miraç gecesi O’nu sırtına alıp gökyüzüne taşıyan attı bu.

Yunan mitolojisinde Zeus’a savaşta kullanacağı “Yıldırım oklarını” taşıyan Pegasus gibi Burak da kanatları olan bir at olarak tasvir edilir.

Zaten Hazreti  “Burak” kelimesi de Arapça’da “Yıldırım” anlamına gelir.

Adı bir çok insana verilmiştir.

TÜRKİYE’DE KAÇ KİŞİ HAZRETİ MUHAMMED’İN ATININ ADINI TAŞIYOR?

Türkiye’nin en ünlü Burak’larına gelince…

Onlar arasında Osmanlı denizcisi Burak Reis, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın oğlu Ahmet Burak ve Sözcü gazetesinin sahibi Burak Akbay’ı sayabiliriz.

Şimdi gelelim meselenin zavallı eşekle ilgili kısmına…

Türkiye’de Hazreti Muhammed’in adı Burak’ın adını taşıyan 178 bin 246 kişi var.

Osmanlı Beyliğinin kurucusu Ertuğrul adını taşıyan insan sayısının 49 bin 711olduğunu söylersem bir karşılaştırma yapabilirsiniz.

PEKİ “YAFUR” İSMİ TAŞIYAN KAÇ KİŞİ VAR?

Hazreti Muhammed’in eşeği “Ya’fur’un” ismini taşıyan kaç kişi vardır?

Cevap şu:

Hiç kimse…

Oysa “Ya’fur” “Tüyleri toprak renkli ceylan” demektir.

Çok güzel bir isim…

Yani insana rahatlıkla verilebilecek bir isim.

Herhalde önyargılar bizi engelliyor.

İşte o nedenle sevinerek ilan ediyorum ki…

Eşeğin tarih boyunca gaspedilen hakları geri verilmeye başlanıyor.

Nitekim New York Times gazetesinin geçen hafta güzel gözlü eşeğin arkeolojik mazisini anlatan uzunca bir yazıyı yayınlamış olması da bunun bir göstergesi…

Ne mutlu bize ki, arkadaşımız eşşek yeniden aramıza katılıyor.

Welcome donkey…

İLGİLENENLERE NOT:

(*) Eşek üzerine ilginç bir şey okumak isteyenlere Akit İnternet sitesinde 11,08,2018 günü yayınlanan “Muhafazakarlar Eşekleri Neden Sever” adlı uzun yazıyı tavsiye ederim. Gazeteci Turan Kışlalı’nın yazdığı yazıda “Eşek” kelimesinin günlük hayat, siyaset ve sanattaki pejorativ anlamına ait ilginç bilgiler var.

(*) Ayrıca Youtube’da “Şifaı Şerif Dersleri” adı altında yayınlanan “Peygamber Efendimizin Sevgili Eşeği Ya’fur” adlı video da ilginç.