Cumhuriyet neden 29 Ekim 1923'te ilan edildi? Merak edilen soruyu Prof. Dr. İlber Ortaylı böyle yanıtladı: Bu gibi şeylerin bir sembolik anlamı olur ama...

Türkiye'nin her karış toprağında Cumhuriyet'in 100. yılı coşkuyla kutlanıyor. Edirne'den Kars'a kadar düzenlenen yüzlerce etkinlikle Türkiye baştan sona kırmızı beyaz bayraklarla ve Atatürk posterleri ile süslendi.

Peki Cumhuriyet neden 29 Ekim'de ilan edildi? İnternette yer alan bazı iddialar doğru mu? Atatürk 29 Ekim tarihini Mondros Ateşkes Antlaşması'nın intikamını almak için mi seçti? Bu soruların yanıtını Prof. Dr. İlber Ortaylı 29 Ekim 2022 tarihinde konuk olduğu Fatih Altaylı'nın programında şu sözlerle verdi: 

BİR SEMBOLİK ANLAMI OLUR AMA...

"Bu gibi şeylerin bir sembolik anlamı olur ama bu sembolizmi yerine getirmek için o kadar rahat değildi ortalık. Mesela maşru bir hükümdar ölür, meşru bir velihat onun yerine geçer. Taç törenini üç gün, beş gün, bir hafta erteleyebilirsin; manası vardır ama burada böyle bir şey söz konusu değil; yani o meclis ne yapacağına karar vermiş, vermemiş.

Gelecek belli fakat münakaşalar var. 'İşgal gücünün bilmem kaçıncı yıl dönümüne rastgetiririz de bunu da gösteririz' gibi bir anlayış güzel ama bununla ilgisi yok.

HER ŞEY LOZAN İLE İLGİLİ

Ortaylı, her şeyin Lozan Antlaşması ile ilgili olduğunu söylüyor. Mondros Ateşkes Anlaşması'nda Türkiye'nin kaybettiği tüm imtiyazların Lozan'da görüşüldüğünü; Türkiye'nin henüz kendi içinde kargaşa yaşadığını ve hızlıca devleti yapılandırmak için çalışmaların yapıldığını ifade ediyor.

Nutuk'ta geçen bilgilere göre; Lozan ile gelen bağımsızlık, beraberinde devletlerin, Türkiye'yi yeni rejim ve cumhurbaşkanı seçimi için baskı yapmasını da getirdi. Bu konuda yeni devletin arasında karışıklık sürerken Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet Paşa, 1921 Anayasası'nın bazı maddelerini değiştiren kanun tasarısını hazırlayarak meclise sundu.

İSMET PAŞA'NIN YAPTIĞI KONUŞMA

Nutuk'ta İsmet Paşa'nın tartışmaların devam ettiği heyette şöyle bir konuşma yaptığı yazıyor; Parti Başkanı'nın teklifini kabule ihtiyaç kesindir. Bütün dünya, bizim bir hükûmet şekli görüştüğümüzü biliyor. Bu görüşlerimizi bir sonuca bağlayıp açıklamamak, güçsüzlüğü ve karışıklığı sürdürmekten başka bir şey değildir. Bir tecrübemden söz edeyim. Avrupa diplomatları bu konuda beni uyardılar. 'Devletin başkanı yoktur' dediler. 'Şimdiki idare şeklinize göre başkan, Meclis Başkanı'dır. Demek ki siz, bir başka başkan bekliyorsunuz.' Avrupa'nın düşüncesi işte budur.

Meclis heyeti yeni tasarıyı uzun süre tartıştıktan sonra en sonunda bunun devletin geleceği için tek yol olduğu konusunda karara vardı; hem Cumhuriyet ilan edildi hem de yeni Türkiye'nin ilk Cumhurbaşkanı olarak Mustafa Kemal Paşa seçildi.