5 Aralık Dünya Kadın Hakları Günü... Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk kadın milletvekilleri

Dünya hala savaş halindeydi. Üstelik bu savaşlardan biri de erkek ile kadın arasındaki savaştı. Birçok ülkede kadın hala ikinci sınıf vatandaş olarak görülüyordu. Bu sadece sözle, davranışla değil, kanunlarla da belliydi. Kadınların seçme ve seçilme hakkı yoktu.

Türkiye'de ise 1923 yılında Cumhuriyeti'nin ilanından 7 yıl sonra 1930 yılından itibaren çıkarılan bir dizi yasa çıkarıldı. İlk olarak kadınlara Belediye seçimlerine katılma, sonra köylerde muhtar olma ihtiyar meclislerine seçilme hakkı tanındı. Ardından, kadınların milletvekili seçme ve seçilme hakları 5 Aralık 1934’te Anayasa ve Seçim Kanunu’nda yapılan yasa değişikliği ile ilan edildi. 

Ünlü ressam, (Nazım Hikmet'in annesi) Celile Fikret bu devrimi, Fransız bir kadın arkadaşına yazdığında, Fransız arkadaşı oldukça şaşırmıştı. Dünya tam da bu haldeydi. 

KADINLARIN KATILDIĞI İLK BELEDİYE SEÇİMLERİ

Türkiye'de kadınlar siyasal haklarını ilk kez 1930 yılındaki Belediye seçimlerinde kullandılar.  Eylül ayının başında başlayan seçimler ekim ayının 20’sine kadar sürdü. Şehir meclislerine girebilen kadınlar arasında İzmir seçimlerinde Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF)’nın iki kadın adayı olan Hasane Nalan ve Benal Nevzat Hanımlar ile, İstanbul seçimlerinde CHF adayı olan Rana Sani Yaver (Eminönü), Seniye İsmail Hanım (Beykoz), Ayşe Remzi Hanım (Beyoğlu), Nakiye (Beyoğlu), Latife Bekir (Beyoğlu) Hanımlar vardı.

İLK KADIN BELDE BELEDİYE BAŞKANI

Aynı yıl yapılan seçimde Artvin'in Yusufeli ilçesine bağlı Kılıçkaya beldesinde belediye başkanı seçilen Sadiye Hanım, "Türkiye'nin İlk Kadın Belde Belediye Başkanı" olmuş ve bu görevi iki yıl yürütmüştür. 

İLK KADIN BELEDİYE BAŞKANI

İlk kadın belde belediye başkanından 20 yıl sonra Türkiye'de ilk kadın belediye başkanı da seçildi. 3 Eylül 1950 tarihinde yapılan yerel seçimlerde 27 üyesi bulunan Mersin Belediye Meclisine seçilen Fatma Müfide İlhan, ilk kadın il belediye başkanı oldu.

İLK KADIN MUHTAR

Köy Kanunu'nun 20. Maddesinin değiştirilmesine dair 26 Ekim 1933 tarihli ve 2329 sayılı kanunun çıkarılmasıyla; kadınların köy muhtar ve heyetlerine seçilme hakkı tanındı.

Aydın'ın Çine ilçesine bağlı Demirdere köyünde yaklaşık 500 oy alarak seçimi kazanan Gül Esin, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk kadın muhtarı oldu.

KADINLAR MECLİS'E GİRDİ

Türkiye’deki kadınlar milletvekili olabilmek için ilk adımı 1923’te atmışlardı. Bu adım, kadınların 1923 yılında Nezihe Muhiddin önderliğinde ilk kadın partisi “Kadınlar Halk Fırkası”nı kurma isteğidir. Fakat 1909 Seçim Kanunu sebebiyle bu parti kurma girişimi, Kadınlar Halk Fırkası’nın Türk Kadınlar Birliği adlı derneğe dönüşmesi ile sonuçlandı.

1924 anayasası hazırlanırken kadınların milletvekili seçme ve seçilme hakkına sahip olması gündeme geldi ancak TBMM genel kurulunda bu hakların yalnızca erkeklere tanınması fikri ağır bastığından kadınlar siyasal haklar sağlayamadılar. Erkekler kısa bir süreliğine de olsa kadınların önünde engel olabildi.

Bu karardan 10 sene sonra 1934 yılında Başbakan İsmet İnönü ve 191 milletvekilinin sunduğu Anayasa ve Seçim Kanununda değişiklik yapılmasını öngören yasa önerisi sonucu kadınların Meclis'e girmesi kabul edildi. 

 Anayasanın 10. ve 11. Maddeleri değiştirilerek her kadına 22 yaşında seçme, 30 yaşında seçilme hakkı verildi. Bu anayasa değişiklikleri çerçevesinde İntibah-ı Mebusan Kanunu (Milletvekili Seçimi Kanunu)’nda 11 Aralık 1934’te yapılan değişiklikler sonucu anayasada tanınan haklar seçim kanunuyla da düzenlendi.

Yasanın çıkmasının ardından 7 Aralık 1934’te, Türk Kadınlar Birliği İstanbul’da Beyazıt Meydanı’nda büyük bir kutlama mitingi ve Beyazıt’tan Taksim’e bir yürüyüş düzenledi.

 18 KADIN MEBUS

Türkiye’de kadınların katıldığı ilk genel seçimleri, 8 Şubat 1935 yılında yapılan TBMM 5. dönem seçimleri oldu. Bu seçimlerde 17 kadın milletvekili TBMM’ye girdi. 1936 yılı başında boşalan milletvekillikleri için yapılan ara seçiminde emekli öğretmen Hatice Özgenel’in Çankırı milletvekili olarak seçilmesiyle meclisteki kadın milletvekili sayısı 18’e çıktı.

1935 yılında kadınların mebus olarak girdiği Meclis'te 2023 yılında hala kadın kotası tartışılıyor. Siyasetçiler vaatlerinde hala kadınlara "milletvekilliği" verileceği söyleniyor. 

Şu anda Meclis'te 121 kadın milletvekili bulunuyor.

 AK Parti’den 50, CHP’den 30, HEDEP'ten 30, İYİ Parti’den 6, MHP’den 4, TİP’ten ise bir kadın milletvekili son seçimlerde TBMM'ye girdi. 

Nevşehir ve Giresun’dan ilk kez birer kadın milletvekili meclise girdi.

Nevşehir’den MHP Genel Başkan Yardımcısı Filiz Kılıç, Giresun’da ise Elvan Işık Gezmiş, bu ilden seçilen ilk kadın vekiller oldu.

Aralarında Adıyaman, Aksaray, Erzurum, Karaman, Ordu, Zonguldak’ın da bulunduğu 30 ilde ise sadece erkek adaylar seçildi.