2023 tarımsal destek ödemelerine zam mı geliyor? Çiftçileri yakından ilgilendiren açıklama Dünya gazetesi yazarı Al Ekber Yıldırım'dan geldi. Tarım danışmanlarından Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Vahit Kirişçi'den 3 istek

Bir süreden beri tarım danışmanları sorunlarını dile getirmek ve seslerini duyurmak için adeta çırpınıyorlar. Seslerini Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Hizmetleri Derneği aracılığıyla duyurmaya çalışıyorlar. Dernek Başkanı Ziraat Mühendisi Mahmut Kaytan sorunlarını içeren bir açıklamayı bize de gönderdi.

Tarım danışmanları ne istiyor?

Dernek Başkanı Mahmut Kaytan’ın aktardığı bilgilere göre, tarım danışmanlarının sorunları ve talepleri özetle şöyle: “Temel sorunumuz, gerek çiftçi örgütlerinde ve gerekse kendi nam hesabına serbest olarak tarım danışmanlığı yapan, sahada özverili bir şekilde işini icra eden meslektaşlarımız tarım danışmanlarının özlük haklarının verilmemesi, sorunlarının çözülmemesi, görmezden gelinmesi, emeklerinin karşılığının verilmemesi ve mağdur edilmesidir.

2012 yılında yaptığı hizmet karşılığında aylık bazda 3 asgari ücretten fazla destek alan tarım danışmanları aradan geçen 10 yılın sonunda 2022 yılında maalesef asgari ücretin altında bir desteğe mâhkum edilmiştir. Bu kabul edilebilecek bir durum değildir.”

Tarım danışmanlığı batıda 70,Türkiye’de 13 yıldır uygulanıyor

Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Hizmetleri Derneği Başkanı Mahmut Kaytan, tarım danışmanlığının özellikle batı ülkelerinde 70 yılı aşkın süredir etkin bir uygulama olduğunu belirterek şu bilgileri verdi: “Ülkemizde ise 2003 yılında mevzuat çalışmaları ile başlatılan bu proje; 2009 yılında ilk tebliği ile ülke genelinde 24 ilde 100 danışman ve 3145 üretici ile başlatıldı. Geçen süreç içerisinde pek çok badireler atlatılmış ve de çiftçi nezdinde kabul görmeye başladığı bir devrede kaldırılacağı yönünde beyanatların verildiği dönemler de olmuştur.  Danışmanlığın kaldırılamayacağı anlaşılmış ve de sistemin rekabetçi gücü olan kendi nam ve hesabına çalışan serbest tarım danışmanları maalesef 2016 yılında sistem dışında bırakılmıştır.

Danışmanlık başta Ziraat odaları olmak üzere üretici örgütleri ile devamına karar verilmiştir. Rekabetçi hizmet anlayışı kısmen de olsa ortadan kaldırılmıştır. 2015 yılı itibari ile 2620 danışmanla 156 bin üreticiye verilen danışmalık hizmeti verirken maalesef 2016 yılı itibari ile 751 danışmana düşürülmesine ve hizmet verilen üretici sayısının da 45 bin 60’a kadar düşmesine sebebiyet vermiştir.

Neticesinde 2018 yılında sistemin rekabetçi gücü olan kendi nam ve hesabına çalışan serbest tarım danışmanları tekrar sisteme dâhil edilmiştir. Süreç 2019 yılında bugünkü şekli ile bilfiil başlamıştır. 2021 yılı sonu itibari ile ülke genelinde 1.170 danışman ile 70 bin 200 üreticiye hizmet verilir duruma gelinmiştir. 2022 yılında danışman sayısı 1022 ye üretici sayısı da 61 bin 670’e düşmüştür.”

Devlet kendi görevini danışmanlara devretti

Tarım danışmanlığı hizmetini devlet verirken yapılan düzenlemelerle bu görev bir anlamda özelleştirildi. Devlet; 2009 yılına kadar yaptığı ve görevi 2009 yılından itibaren yine kurallarını kendisinin koyduğu danışmanlık hizmetlerini “Tarım Danışmanlığı” ile yaptırmaya başladı. Fark neydi? Devlet sosyal hizmet anlayışı doğrultusunda tüm kesimlere ulaşarak bu hizmeti verirken,  2009 yılından itibaren daha spesifik şekli ile “Danışmanlık” adı altında bu hizmetleri verdirme yoluna gitti. Bu uygulamanın özellikle gelişmiş ülkelerde 70 yıllık bir geçmişi olduğu da bilinmektedir.  Türkiye’de 13 yıllık bir uygulamanın ekonomik zorluklar içerisinde yapıldığı ve de yaptırıldığı görülüyor.

Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Hizmetleri Derneği Başkanı Mahmut Kaytan, dernek olarak Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan taleplerini şöyle açıklıyor: “Her şeyden önce tarım danışmanının üretim sezonu boyunca üretime katkısının izlenerek ortaya konulması öncelikli talebimizdir. Bu doğrultuda da özlük haklarının iyileştirilmesi de teklif ve beklentimiz de bu doğrultuda olduğunu ifade ediyoruz.”

Aylık 6 bin lira ile nasıl geçinecekler?

Resmi Gazete’nin 20 Ekim 2022 tarihli sayısında yayınlanan 2022 Yılı Tarımsal Destekleme Kararnamesi ile Kırsal Kalkınma Desteklemeleri kapsamında tarım danışmanlarına yıllık 72 bin lira ödeme yapılması öngörülüyor. Bu aylık 6 bin liraya denk geliyor. Tarım sektörü için çok önemli görevler yapan tarım danışmanları bu ücretle geçinmenin mümkün olmadığını ifade ediyor.

Tarım danışmanlarına verilen ücrete tepki gösteren Mahmut Kaytan’ın verdiği bilgiler şöyle:

“Sürecin başından itibaren tarım danışmanına verilen ücret şekli nasıldı? Nasıl uygulanmaya başlandı. Bugün bir tarım danışmanın aldığı ücret nedir?

2010 yılında bir danışman yıllık 20 bin lira ile 35 bin lira aralığında, 2012 yılında da 30 bin lira ile 48 bin lira aralığında destek alıyordu. Bu ücretlendirme şekli 2016 yılında değiştirildi ve grup işletme olarak yıllık bazda 30 bin lira olarak uygulanmaya başlandı.  Bu ücretler yıllık bazda; 2017 yılında 35 bin lira, 2018 yılında 38 bin lira, 2019 yılında 38 bin lira, 2020 ve 2021 yılında 46 bin lira, 2022 yılında ilk yayımlanan kararda 46 bin lira olarak belirlendi.

Ancak yapılan itirazlar sonucunda bu rakam 52 bin liraya çıkarıldı. 2023 yılında ise ödenecek destekleme miktarı 72 bin lira olarak belirlendi. Açıkça ifade ediyoruz ki bu destek miktarı kesinlikle kabul edilemez. Tabiidir ki önümüzdeki günlerde bu konu bütün boyutu ile ele alınacaktır. Çünkü geçen bu süre içerisinde 2010 yılı ile 2022 yılları arasında danışmana verilen ücretlerin asgari ücret mukayesesi ile konuyu farklı açıdan da değerlendirmek isteriz.

2010 yılında bir danışman 20 bin lira ile 35 bin lira aralığında yıllık bazda bir ücret alırken asgari ücret aylık bazda 588 lira, yıllık bazda ise 7 bin 56 liraydı. 2022 yılında asgari ücret; Ocak ayı başı itibari ile 4 bin 253 lira olmuş. Temmuz ayı itibari ile de asgari ücret; 5 bin 500 liraya yükseltildi. Yıllık bazda ortalama asgari ücretin toplamda 58 bin 518 lira olduğu görülmektedir. Tarım danışmanlarına yıllık bazda asgari ücret altında 52 bin lira ücret ödenmektedir.”

Tarım danışmanları Cumhurbaşkanı ve Bakan’dan ne istiyor?

Tarım danışmanları Cumhurbaşkanımız Recep Tayip Erdoğan ile Tarım ve Orman Bakanı Prof. Dr Vahit Kirişci’den 3 isteği var. Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Hizmetleri Derneği Başkanı Mahmut Kaytan bu istekleri şöyle sıraladı:

1-Tarım danışmanları da tarımsal üretimin bir gerçeği olduğu görülmelidir. İlk etapta önümüzdeki günlerde ödenecek 2. dilim ödemelerinin de bu oranlarda artırılarak ödenmelidir.

2- 2023 yılı için belirlenen tarımsal danışmanlık destekleme miktarı günün şartlarına göre tekrar değerlendirilmeli ve bütçe imkânları doğrultusunda günün şartları da dikkate alınarak destek miktarı artırılmalıdır. Bu tarım danışmanlarına moral olmaktan öte tarımsal üretime daha da çok katkı sağlayacaktır.

3- Bütün bu gelişmeler neticesinde sahada bilfiil çalışan, bilgi ve beceri sahibi, üretime katkı sunan tarım danışmanlarının özlük haklarının korunması ve kadro imkanı ile güvence altına alınacak tedbirlerin alınması sağlanmalıdır. Bu anlamda; kadro hakkı alabilecek tarım danışmanlarına kadro tahsisi yapılmalıdır. Sözleşmeli kadrolarda tarım danışmanları kadro imkânları güvence altına alınması sağlanmalıdır.

Özetle, tarım danışmanlık uygulamasının bütün bu olumsuz şartlara rağmen tarımsal üretime önemli katkılar sağladığı biliniyor. Bu sistem iyileştirilerek uygulamada verim alınması gerekirken, Tarım ve Orman Bakanlığı “tarım müşavirliği” diye yeni bir uygulamayı başlatacağını duyurdu. Adı ister danışmanlık isterse müşavirlik olsun doğru uygulanmazsa tarıma katkısı olmaz. Bu işi yapanlara insani koşullarda yaşam şartları sağlanmalı.

Tarım danışmanı kimdir ne iş yapar?

Her şeyden önce tarım danışmanı; Tarım ve Orman Bakanlığı’nın belirlemiş olduğu mevzuatlar doğrultusunda çalışmalarda bulunan ve de üreticinin her zaman ve her fırsatta kendisine ulaşan kişidir. 

Danışman; zaman mefhumu düşünmeden 7/24 esasına göre hizmet verdiği üreticisinin işletmesinde, ahırında, ağılında, tarlasında, serasında, bağında, bahçesinde ve de su ürünü ürettiği tesisinde görev yapan ve de doğru, ekonomik, güvenilir ürün üretimine katkı veren meslek mensubudur.

Bütün bu işi ve işlerin karşılığında hizmet verdiği üreticiden ücret talep etmeyen kişidir. Bu ücreti yine Bakanlığın her yıl belirlediği danışmanlık hizmet destekleri karşılığında yapan meslek mensubudur.

Danışman; ticaret yapamaz, ürün alıp satamaz, ürün reklamı yapamaz. Diğer bir ifade ile kamu görevi gören kişidir.