Gutenberg’e Veda
Diren Yardımlı*/www.direnyardimli.com
Önce Sony, sessiz sedasız Sony Reader'ıyla çıktı ortaya. Ardından davullu zurnalı tanıtımıyla Amazon Kindle görücüye çıktı. Şimdi de, Barnes & Nobles, nook ile karşımızda.... Daha doğrusu bizim karşımızda değil, şimdilik sadece ABD'li okurlarının karşısında. En alçakgönüllü tabirle, bu küçük aygıtlar, yayıncılık tarihinde Gutenberg'in devrimine benzer bir devrime neden olmuş durumdalar. Gutenberg'in matbaası kadar gözüpek bir girişim değil belki, ama Gutenberg'den beri kitabın 'medya'sı (yani, kağıt ve mürekkep) ilk kez değişiyor. Bahsettiğimiz şey, aşağıda gördüğünüz cihaz: e-kitap
Geleceğin kitabı olarak şimdiden milyonlarca kitabın okunmaya başlandığı e-kitapları, haliyle geleceğin kitabevleri olan online kitabevleri piyasaya sürdü. Önce Amazon, ardından B&N teker teker yayınevleriyle, gazetelerle ve dergilerle anlaştı, kısa bir sürede milyonlarca kitabı ve basılı mecmuayı dijital ortama taşıdılar. Hâlâ, örneğin Balkan Savaşları'nda Tuna Nehri gibi bir kitabı e-kitap formatında bulmak olanaklı değil, ama güncel ve çok satılan kitapları takip eden okur için, e-kitaplar artık hayatın gerçekçi (ve kullanışlı) bir parçası olmuş durumda. Amazon yetkilileri, Kindle'ı, çıktığı günden beri ''peynir ekmek gibi" sattıklarını söylüyorlar, B&N ise dünyanın en büyük kitabevi zinciri olması dolayısıyla, satışlarda Kindle'ı bile geçebilecek gibi görünüyor. (Amazon'un B&N'ye göre en büyük dezavantajı cihazı sadece internetten satabiliyor olması, B&N ise kitabevine gelen müşteriye, nook'un gerçeğini göstererek tanıtabiliyor.) Fiyatlar şimdilik 200-300 dolar arasında geziyor ama cihazı bir kez aldınız mı, her istediğiniz kitabı 10 doların altına temin edebildiğiniz için masrafını kısa sürede çıkarıyor bu cihazlar. Bir cihaza da rahatlıkla 3000'in üzerinde kitap yüklenebiliyor.
Sadece kitap değil...
Mürekkep ile basılan herşeyi 'ekrana' taşıma amacını taşıyan bu aletler her sabah gazetenizin okuyabileceğiniz, hatta internette gezinebileceğiniz yeni bir medya olması özelliğini taşıyorlar. Tıpkı bir iPhone gibi, 3G, Edge ya da Wi-Fi ile çalışan Kindle ve nook ile istediğiniz yerden, istediğiniz zamanda kitap, dergi, gazete ya da makale indirip okuyabiliyorsunuz. Ancak Nook'un Kindle'a göre (şimdilik) iki önemli avantajı bulunuyor (100 dolar daha ucuz olan fiyatı da düşünülürse, üç aslında). Birincisi nook'da e-mürekkepli ekranın hemen altında bildiğimiz ufak bir LCD ekranı bulunuyor. Bu LCD ekranda, renkli olarak, www.bn.com sitesindeki kitap kataloğunu tarayıp istediğiniz kitapların kapaklarını renkli olarak görebiliyorsunuz, oradan da satın alıp, cihazınıza yükleyebiliyorsunuz. İkincisi ise, nook'un "kitap ödünç verme" özelliği. Bir kitabı alıp okudunuz, çok beğendiniz, arkadaşınıza vermek istediniz. Gerçek bir kitap ile bu pekala mümkün. Ancak Sony Reader ya da Kindle buna izin vermiyordu. nook ise, kitabı tek bir tuşla, arkadaşınıza göndermenizi sağlıyor. Kitap bir kez arkadaşınıza gittiğinde, sizin sistemden kayboluyor. Ancak 15 gün sonra otomatik olarak tekrar size dönüyor. Bu defa da arkadaşınızın aygıtından siliniyor.
Bu işi Türkiye'de kim yapacak?
Akıllara hemen NetKitap, Ideefixe ve Kitapyurdu gibi nitelikli ve çok büyük katalogları bulunan online kitabevleri geliyor. Bizde piyasada gezen kitap sayısı 100.000 civarında olduğu düşünülecek olursa (ABD'de on milyonlarca) e-kitap'a geçiş -en azından nicelik açısından- oldukça kolay olur.
Zamanında (nook'lar ve Kindle'lardan çok önce) İdea Yayınevi Noeta adında bir e-kitap sistemi kurmuştu. Ancak sadece felsefe ve bilimsel metinler ağırlıklı olan sistem, en azından Türkiye'de pek yankı uyandırmadı, zamanla da tozlu raflara kalktı. (Oysa Noeta, bütün bu cihazlardan daha fazla seçenek sunuyordu okuruna; aynı kitabı üç farklı dilde okumak gibi.) Şimdi, daha 'mainstream' olarak bu işe, birilerinin girmesi gerekiyor. En iyisi herhalde bütün online kitabevlerinin bir araya gelip, ortak bir aygıt ve ortak bir formatta anlaşıp bu işe başlamaları. Ama iskontolar konusunda bile anlaşamayan yerli online kitabevlerinin bu konuda aynı masada buluşmaları zor görünüyor. Bunu yapabilseler yayıncılar da bu işe girmeye daha hevesli olurlar, okurlar da daha önyargısı yaklaşırlar. Gutenberg'i 250 yılla kaçırdık, e-kitap için bu kadar beklememize gerek olmamalı. Bizi bu medyayla tanıştıracak kişiler de online kitabevlerimiz. (Hatırlatmakta yarar var, 1990'larda Noeta'yı yaratan kişiler, bugün NetKitap'ın başındalar.)
Kitabın yerini alacak mı?
E-kitapların kullandığımız gelişmiş ve geniş
ekranlı cep telefonları ve PALM'lardan en büyük farkı, LCD ya da
LED gibi ışıklı görüntü yüzeyleri kullanmamaları. Bunun yerine,
gerçek kağıt ve mürekkep hissine çok daha yakın olan e-mürekkep
denilen, ilk kez Sony Reader tarafından kullanılan bir yüzey
kullanıyorlar. E-mürekkep, LED ya da LCD gibi ışık (RGB) temelli
değil; bir tür (ama oldukça esnek) bir mürekkep türü. Ekranları
renkli değil, siyah beyaz. Çok az elektriğe ihtiyaç duydukları için
de, kitabı okurken "aletin pili bitiyor" diye düşünüp kendinizi en
kısa zamanda bir hızlı okuma kursuna yazdırma ihtiyacı
duymuyorsunuz. (Stephen King'in en beğendiğiniz romanının son 5
sayfasında iPhone'unuzun pilinin bittiğini hayal edin...) En
önemlisi, aydınlık bir ortamda (örneğin güneşin altında ya da
kumsalda), tıpkı gerçek bir kitap gibi, sayfaların daha iyi
görünüyor olması. Işık temelli olmadığı için ortamın ışığı her şeyi
belirliyor. Ama geceleyin, yatağınızda okumak istiyorsanız (ve
eşinizin uyku saatinde ışığa alerjisi varsa) arkadan aydınlatma
seçeneği de bulunuyor. Sadece bu nedenle bile, gerçek kitabın
tahtına göz dikiyor bu alet.
E-kitap, kitabın yerini alacak mı sorusu, şu sıralar ABD medyasının
tartıştığı bir konu. Bu aletlerin ticari başarıları, daha şimdiden
Apple'ın iPod ile yakaladığı başarıyı hatırlatıyor (ancak iPod bir
yenilikten öte bir teknolojik güncellemeydi, portatif müzik
kavramını bizlerle tanıştıran Walkman'leriyle Sony oldu) ama yine
Apple'ın iTunes ve iPod ile müzikte sağladığı tekel durumu
nedeniyle de biraz da endişeyle izleniyor. Neyse ki Amazon'un
tekelini, Barnes and Nobles nook ile şimdilik kırmış görünüyor. Çok
yakında Apple'ın da benzer bir aygıtla piyasaya çıkacağı
bekleniyor. Bize ise, şimdilik beklemek düşüyor. Çünkü ne Amazon,
ne B&N, telif yasaları nedeniyle, ABD dışında bir yerde bu
aletlere kitap indirilmesine izin vermiyor.
(*) Diren Yardımlı, Sosyal Yayınları editörü