GAZETE TİRAJLARI NEDEN DÜŞÜYOR?

Gazete tirajları neyi gösteriyor?


Ülkemizde günlük gazetelerin satışları ve tirajlarını sağlıklı, düzenli ve doğru bir biçimde öğrenebilmek ve izleyebilmek, konunun uzmanı ve yetkilisi olmayan vatandaşlar için bu bilgi çağında ne yazık ki hálá mümkün olamıyor.
Basit gibi görünen istatistiki verilere ulaşım; farklı gazete dağıtım şirketlerinin farklı raporlama teknikleri kullanmaları, belirli bir standardı olmayan hesaplama yöntemleri ile elde ettikleri sonuçları kamuoyu ile paylaşmada oldukça isteksiz davranmaları vb nedenlerle güçlükler içeriyor.



* * *



Bazı medya internet siteleri, ulaşabildikleri verileri derleyerek ve istihbari bilgileri kullanarak, özel çabalar ile haftalık tiraj raporu yayınlamaktadır



Nisan ve Mayıs aylarına ilişkin haftalık bu son tiraj raporlarına göre ülkemizde ulusal bazda dağıtımı yapılan 40 civarındaki günlük gazetenin haftalık ortalama tirajlarının toplamı 4 milyon dolayında gözüküyor.



Yine bu raporlara göre star gazetesinin son haftalarda ortalama 370 bine ulaşan günlük tirajı ile en yüksek tirajlı ilk üç gazeteden birisi olması ve yaptığı çıkışın dikkat çekici olduğu söylenebilir. Ama gazetelerin geneli ve tirajların toplamı için bu olumlu gidişten bahsetmek biraz zor görünüyor.



DİE rakamlarına göre 1990 yılında 56 milyon olan genel nüfusumuzun 2000 yılında 67 milyona ulaşan artışına karşın gazetelerin tirajları son 7-8 yıl içinde artmak bir yana maalesef gerilemiş gözüküyor.



* * *



1993 yılında promosyonların da desteği ile 4.2 milyon, 1995 yılında 4.6 milyon ve 1996 yılında 5 milyona kadar yükselen ortalama günlük tiraj seviyesinin; 2003 yılında 4 milyon dolayına gerilemiş olması düşündürücüdür.



1000 kişiye düşen gazete sayısında UNESCO tarafından belirlenen ülke asgari standardı binde 100'dür. Türkiye'de ise, 1995 yılında bin kişiye düşen gazete sayısı 74 iken 2003 yılında bu rakam 60'a inmiştir. Halbuki Japonya'da aynı rakam, 574, İngiltere'de 351, Almanya'da 307, Fransa'da 237, Yunanistan'da 156'dır.



Tabii gazete tirajlarının; ülkenin nüfusundaki önemli artışa, yurtiçi ve yurtdışında eğitim gören insan sayısının çoğalmasına rağmen, hala geriliyor olmasının nedenleri, böyle bir köşe yazısının boyutlarının ötesinde, iletişim uzmanlarının detayları ile inceleyip analiz etmesini gerektiren geniş bir konudur. Ama yine de bazı saptamalar yapılabilir.



* * *



Her şeyden önce, tirajların bir türlü arttırılamamasında, kuşkusuz, kişi başına düşen gelir seviyesinin düşüklüğü bir etkendir. Kişi başına milli geliri artmak bir yana, gerileyen, asgari ücretin 100 doları geçmediği bir ekonomide; insanlar doğal olarak gazeteyi hálá temel zorunlu bir ürün olarak algılamamaktadır.



Japonya, ABD ve AB ülkeleri gibi gelişmiş ülkelerde bir gazetenin günlük tirajının, neredeyse ülkemizdeki tüm günlük gazetelerin toplam tirajının üzerinde olması, önemli ölçüde gelir seviyesinin yüksekliği ve gazetenin ekmek, su gibi zorunlu bir ihtiyaç olarak benimsenmesiyle ilgilidir.



* * *



Ne var ki, gazetelerin, toplam nüfus ve eğitim düzeyi arttığı halde toplam tirajlarının geriliyor olmasında, ekonomik nedenler kadar normatif nedenler de etkilidir kuşkusuz.



Medya grupları arasında son yıllarda giderek artan bir biçimde hüküm süren rekabetin ötesinde yıkıcı ve tahrip edici bir mücadelenin varlığı, sektörün kredibilite ve güven erozyonuna uğramasına neden olmuştur. Diğer yandan halkın ihtiyaç ve sorunlarına tam olarak cevap veremeyen bir yayın politikası izlenmesi, bazı gazetelerin iktidarlara endeksli bir çizgi izlemeleri ve benzer nedenler Türkiye'ye özel, tirajdaki bu gerilemenin açıklanmasına yardımcı olabilir.



Burada temel sorun, bilgi ve iletişim alanında dünyada ciddi dönüşümler yaşanırken, Türkiye'nin gazete okunma oranının hálá asgari ölçütlerin altında olmasıdır. Uluslararası istatistiklerin, ülkeler arasında yaptığı karşılaştırmalarda gelişmişliğin temel bir parametresi olarak gördüğü bu oranın, ülkemizde bu denli düşük olması, kaygı vericidir.



* * *



Özgür, bağımsız, demokrat, kişi ve cevap haklarına saygılı, halkın sorunlarına duyarlı, kararlı ve objektif yayıncılık anlayışıyla desteklenmiş tam ve eksiksiz rekabet koşullarında yayın yapabilen gazetelere demokrasilerde halkın haber alma özgürlüğü açısından ekmek ve su kadar ihtiyacı olduğunu düşünüyorum. Bu arada, 'muhalefet tiraj getirir' biçiminde özetlenen ünlü gazetecilik kuralını tiraj sorunu yaşayan gazetelere haddim olmayarak hatırlatmak istiyorum...